Maqaal

“Maxaan arrin dawlis dhow,

Ma-diiddo la-soo qor-qoray

Ku daabacan baal madow,

Ku daawaday meel madow

Wax aan duluc sii ridneyn,

Indhuu ku daraandareen.”

Maxamed ibraahim Warsame (Hadraawi) Allaha u naxariistee.

               Marka aad tuducyadan oo qayb ka ah maansada “Dabahuwan” ishaadu ku dhacdo, waxaa laga yaabaa in aad markaaba dusha ka eegto, ka dibna aadan aad ugu fiirsan. Ujeedkooduse ka qoto dheer wax halmar la dulmaro, sidaana lagaga bogto. Maansadan oo aan in mudo ah gorfaynteeda gacanta ku hayo, waxaa iiga soo baxday in aana si yar oo fudud waxba uga qori karin, waxaana go’aansaday inaan lixdan tuduc caawa dul istaago. Inta aynaan u galin dulucda qoraalka, bal aan wax yar iftiimiyo khatarta ay leedahay in dadka la baro cilmi qaloocan ama dhan ka raran.

               Wadanka Mareykanka oo aan ku noolahay, doodaha ugu badan ee dhawrkii sano ee ugu dambeeyay ka socda waxaa ka mid ah buugaagta ay tahay in ardaydu dugsiyada hoose ku akhrisan karaan, iyada oo siyaasad ahaan labada xisbi ee talada dalka isku haystaa kunkala aragti duwanyihiin, buugta loo ogolaanayo goobaha waxbarashada, iyo madalaha bulshadu wax ku akhrisato (Library). Taasi waxay muujinaysaa inaan marka horeba la isku waafaqsanayn in qaabka waxbarasho, halka taariikh ahaana ay marar badan dhacday in boqortooyo ama dawladi mamnuucdo buug ay markaa u arkaysay in ay halis ku yihiin nidaamkeeda iyo dhisnaanta ama gacan ku haynta bulshadaas. Tusaale kale haddii aan soo qaadano, qoraagii caanka ahaa ee Cesare de Beccaria, (1738-1794) oo loo yaqaano aabaha barashada culuumta dambiayada, wuxuu buuggiisii ugu horeeyay “De delitti e delle pene” “Crime and Punishment” “Dambi iyo Ciqaab” u daabacay si qarsoodi ah isaga oo markaa ka baqayay in dawladu ciqaabto. Wuxuuna ku dhiiiraday in uu magiciisa ku daro markii uu hubsaday in buuggu taageero ka helay bulshada, dawladuna ayna ku darin buugta la mamnuucay, balse mudo gudeheedba waa la mamnuucay buuggii.

               Aan u soo noqono tuducyadeenee, waxa uu abwaanku ina tusayaa sida arin dhow oo aan meel fog jirin, la inoogaga jeedinayo indho sarcaad iyo khayaal, illaa aan ka ilowno dhibtii aan xalkeeda raadinaynay. Marka aad fiiriso dhibaatooyinka dhulka Soomaalida ka jira, dhamaantood waxaynu xalisan karnaa inaga oo aan cidina ina dhexdhexaadin, balse si aan xalkaasi u suurto galin waa in la inoo soo diraa wakiilo iyo dad ku takhasusay xalinta khilaafaadka, oo ka socda beesha caalamka. Waxyaabaha qosolka leh ee halkan ku jira ama erayada abwaanku muujinayaan waxaa ka mid ah, taariikhda dunida kama jirto umad beesha caalamka iyo Qaramada midoobay soo dhex galeen, oo heshiisa ama arin isku afgarata. Taas caksigeeda waxaa marwalba la arkaa, umad iyadu dhexdeeda heshiisa oo nabad iyo walaaltinimo ku wada noolaata.

               1991 markii dawladii Soomaaliyeed ee lixdankii xornimada qaadatay ay burburtay, waxay u kala qaybsantay 3 maamul oo labo nabad gelyo ahaayeen, midna dagaal sokeeye ka socday. Maanta oo 30 sano wakhti ka badan laga joogana, waxaa 3dii maamul ka dhex dhashay 5 maamul oo kale. Sidii ay Soomaalida xorta ahi usii kala tifmaysay, heer waxay maraysaa reer walba iyo jifo walbaba calan samaysato, balse dhibkeenu qabiilna ma aha, siyaasad xumana ma aha. Dhibkeena salkiisu wuxuu ku qotomaa wadaanta aan moodayno inay ceel inoogu jirto, balse aynu banaan cidlo ah ka soo dalwinayno.

               Si aad uga baxdo dabinka iyo qoolka mugdiga ah ee geedka kugu xidhay, waa inaad marka hore qirato inaad dabin ku jirto, marka aad intaa fahanto ayaad raadin kartaa qaabkii aad dabinkaa uga bixi lahayd. Maansada “dabahuwan” oo aan maalinba inyar kasoo qaadan doono, qodobka aynu hadda soo dul istaagnay wuxuu kaliya ina tusayaa, in dhibka iyo xaaladaha ku haysta aadan xalin karin, haddii cid kale kuu sheegayso dhibkaaga ee aadan adigu fahmin raadinina sidii aad xal ugu keeni lahayd. Waayo nolosha ma jiro qof qof caawiya, isaga oo aan dani ugu jirin, dantaasi ajirna ha noqotee.

Tixraac:

Gabayada Abwaan Hadraawi. (n.d.). http://www.aamaguul.com/gebi/suugaan/hadraawifrm/Daba-Huwan.html

Tarlton Law Library: The Index Librorum Prohibitorum and the Censorship of Law Books: Dei Delitti e Delle Pene. (n.d.). https://tarlton.law.utexas.edu/Index-Librorum-Prohibitorum-Censorship-Law-Books/Dei-Delitti-Delle-Pene#:~:text=Beccaria%20at%20first%20published%20his,De%20delitti%20e%20delle%20pene.